De kunstenaar

Portret van de arts en botanicus Frederick Ruysch, Pieter Schenk (I), naar Juriaen Pool (II), 1702. (Rijksmuseum.nl)

In de 17e eeuw was zijn huis beroemd in Amsterdam. Er stonden kasten vol glazen potten met in alcohol drijvende wezens. De planken van zijn kabinetten droegen de meest bijzondere verzamelingen uit de Oost en de West. Aangezien Frederik Ruysch ook een van de grootste vlindercollecties bezat, is Maria Sibylla Merian vast binnen geweest.
 
Nadat je over de drempel van het huis van Ruysch aan de Bloemgracht was gestapt en je de geluiden van buiten achter had gelaten, zag je als eerste een tombe met verschillende geraamten of delen daarvan. Een daarvan was het skelet van een driejarig jongetje die het geraamte van een papagaai vasthield. De vogel verwees daarmee naar het vliegen van de tijd.
 
Dit paste bij die tijd. In de 17e eeuw was men zich bewust van de broosheid van het bestaan, wist men dat de dood elk moment kon toeslaan. Men vond dat men daarop voorbereid moest zijn.
Ruysch onderscheidde zich door de schoonheid die hij zijn verzameling wilde meegeven. Hij schonk veel aandacht aan de vormgeving van de opstelling. Zijn doel was de kennis over het menselijk lichaam te vergroten.
 
Het lukt mij niet goed een voorstelling te maken van zijn museum. Het maakt me nieuwsgierig naar hoe Maria Sibylla Merian daar heeft rondgelopen. Planken vol preparaten van organen van mensen en dieren. Vaten, genitalia, baarmoeders, blazen, nieren, hersenen, harten en nog veel meer. Sommige aan mootjes gesneden zodat je de doorsnede kon bewonderen. Anderen opengesneden, zodat je de binnenkant kon zien. Er waren ook gal-, nier- en  blaasstenen die je kon bestuderen en een lintworm op sterk water.
 
Het was een andere tijd dan nu. Eeuwenlang hadden de mensen hun kennis uit boeken gehaald en nu gingen ze kijken, onderzoeken of alles wat ze voor waar hadden aangenomen klopte. De verhalen die de zeelieden meenamen uit de Oost en de West was daar een oorzaak van.
In de 17e eeuw heerste een onderzoeksdrift die als gevolg had dat vaste zekerheden omvielen. Zo bleek het hart niet het centrale orgaan in het lichaam te zijn, maar een gewone spier. De zon draaide niet om de aarde, maar andersom. De bloedsomloop werd ontdekt, evenals de microscoop. Rupsen en vlinders waren geen aparte diersoorten, maar een rups veranderde in een vlinder.
 
Toen ik me inlas voor Het rupsenhuis kon ik niet anders dan onder de indruk raken van Frederik Ruysch. Zijn ontdekkingen hebben de gezondheidszorg verbeterd. Hij keek verder dan zijn neus lang was en was niet bang zijn nek uit te steken. 

Ruysch was niet alleen een anatomist, maar ook een kunstenaar. 

​
Bronnen: 'De doodskunstenaar' en 'Frederik Ruysch, op het snijvlak van kunst en wetenschap' van Luuc Kooijmans.

---